Tips voor lesgevers en trainers

Inleiding

In juni 2021 werd mij door danssport Vlaanderen gevraagd om enkele van de tips voor lesgevers en trainers op papier te zetten. Door corona zou het artikel pas een jaar later worden gepubliceerd binnen de VTS-trainersdocumentatie voor een trainersprogramma voor les geven aan dansers met visuele beperking. Aangezien ik de laatste tijd alsmaar meer kennis verzamel over dansen met blindheid zal ik het artikel voor danssport Vlaanderen in 2022 herschrijven en pimpen. Maar alvast kregen we groen licht om mijn kennis met jullie te delen op onze site in dit artikel specifiek gericht tot de lesgever. Veel leesplezier en inzage toegewenst.

Expliciet taalgebruik, woorden zoals: rechts, links, voor, achter, schuin, 90°, 180°, 360° zijn belangrijke en primordiale aanwijzingen voor een basiscursus dansen met slechtziendheid of blindheid.

Welkom in de wereld van de blinden waarbij

  1. geluid en
  2. tast

de belangrijkste tools zijn voor hen.

Deze twee werkvormen zijn dan ook heel belangrijk in een cursus “dans voor blinden” en dienen met zorg en aandacht systematisch en ordelijk te worden gebruikt door de lesgever.

Dit schrijven is een inleiding tot gebruik van deze twee werkvormen.

Praktische benodigdheden:

  • Voor de danser
    • Wandelstok / stok (korte of lange maakt niet uit afhankelijk van de plaats)
    • Goede geluidsinstallatie / microfoon – klaar taalgebruik
    • Goede schoenen
  • In de dansruimte
    • Effen vloer
    • Stuk vrije muur
    • Rechthoekige panelen van 1 m op 2 m
    • Stoel
    • Punt om hond vast te maken die baas kan blijven zien

Daarnaast is het creëren van een repetitief kader belangrijk en handig. De slechtziende kan hierdoor een routine verwachten dat hem of haar zal helpen.

Met een repetitief kader bedoelen we:

  1. Aanspreekpunt (er is best iemand die de blinde of slechtziende opvangt)
  2. Ruimte (dient steeds gelijk te zijn opgesteld)
  3. Verloop (repetitief verloop van de les – ook ervoor en erna)
    1. Aanspreekpunt of ontvangst door een (liefst vaste) vrijwilliger, danser, …. Zeg wie je bent, vraag hoe men het liefst wordt begeleid (op de schouder, de elleboog, links, rechts), aai de blinde geleide hond niet wanneer die zijn harnas nog aan heeft, begeleid de slechtziende naar een vaste plaats.  
    2. Vaste plaats voor voorbereidend werk: plaatsen van stoel, vastmaken hond – water geven hond (de hond is een harde werker, vergeet niet voor je aan de les begint van het dier drinken te geven, vaak is deze al enige tijd op de baan en is een drankje en een welverdiende pauze goed voor zijn nieuwe taak na de danslessen)
    3. Na aanwijzen van stoel zorgen dat stok, dansschoenen, drinkbus bij de hand zijn
    4. Dansles begint: aanwijzen dansplaats in de zaal
    5. Elke les informeert/communiceert de lesgever over de aanwezigheid van niet– zienden aan de zienden in geval van inclusief en hoe de procedure van de les zal verlopen (de opbouw)

Opwarmingsoefeningen

Blinden hebben over het algemeen veel moeilijkheden met orientatie van het hoofd en ook vaak de schouders. Dit heeft een oorzakelijk verband. Onderzoek wees uit dat dit komt doordat ze in eerste instantie minder prikkels binnen krijgen dan ziende mensen, maar daarnaast ook omdat ze hieromtrent weinig tot geen feedback krijgen. Dit is het geval bij blindgeborenen maar ook voor mensen met een afwijkende ziekte. Extra aandacht op opwarmingsoefeningen zijn dus niet alleen interessant voor de lenigheid, maar ook voor de stimulans en verdere onderhoud van de algemene motorische vaardigheden van het lichaam.

  1. Hoofd:
    1. Recht voor
    2. Volledig naar links
    3. Volledig naar rechts
    4. Naar beneden
    5. Naar boven
  2. Schouders: klassieke schouder opwarmingsoefeningen, waarbij we duidelijk aangeven welke schouder naar voor en naar achter dient te worden bewogen, in welke snelheid en hoeveel keer. Opmerkzaam blijven bij het naar voor en naar achter bewegen van de schouders.
  3. Heupen gaan – voor en achter, draaibewegingen
  4. Bouncen moeilijk (moeilijke relatie op-neerwaartse beweging)

De inclusieve dansles

  1. Ruimtelijke opstelling & geluid voor de slechtziende
    1. Begeleid de slechtziende naar een vaste plaats. Hou hierbij rekening met de micro en de muziekbox als je les geeft met een microfoon. De slechtziende zal zich richten naar de muziekbox en niet naar jou. Zorg dat de slechtziende op een aangename afstand staat van het geluid maar dat je als lesgever de slechtzienden goed kan zien. Duid de plaats aan zodat ziende dansers ook hier vertrouwd geraken met het repetitieve karakter van dansen met blinden of slechtzienden.
    2. Het vastnemen van de schouders van je danspartner zorgt voor een betere connectie, je ziet niet wie voor je staat maar je kan op die manier wel een inschatting maken van de fysieke persoon voor u. Het stelt je in staat om te bepalen hoe groot of klein je je armbewegingen uitvoert. Deze laatste is belangrijk daar het je de mogelijkheid geeft om een galante leider te zijn.
    3. Voor sommige oefeningen zoals de bounce techniek in basis is het handig wanneer de slechtziende achter de ziende komt te staan en ipv voor elkaar achter elkaar danst met handen op de schouders – zorgt voor het creeêren van een kadans / begrijpen van de ritmiek
    4. Voelen is soms een must, de beweging laten uitvoeren door de ziende terwijl de blinde voelt: heupen, knieen.  Vele blinden slepen met de voeten en tonen weinig beweeglijkheid in de knieën, om dit op te losse voelen aan de knieen van de ziende partner
    5. Sommige dansfiguren laat je beter achterwege of pas je beter aan. Bv. het gebruiken van inhaken is niet altijd even aangenaam voor de danspartner. Omdat de blinde niet altijd de exacte verhoudingen tov van zijn/haar danspartner kan inschatten, is het beter als lesgever om bepaalde oefeningen niet te gaan doorduwen, zo worden ongelukken vermeden zoals elleboog tegen neus, bril, kaak van de danspartner die met de slechtziende/blinde danst. Wijs de blinden op dit gegeven voordat de oefening of figuur wordt aangeleerd binnen een inclusieve les en zeg ook waarom deze figuur of oefening beter niet wordt gedanst in bv. socials. Voor salsa bv kan je ipv een setenta et uno een setenta con rumba aanleren. Het verschil tussen beide figuren is een halve meter, en zo kan er veilig plezier gemaakt worden.
    6. wandelstok als horizontale 0 lijn voor voeten en geluid (lesgever/muziek)
  1. Ruimtelijke opstelling & geluid voor de ziende danspartner
    1. Als ziende danspartner dien je met enkele zaken rekening te houden. Beter gezegd, het is  belangrijk van te kijken voor “2”. Dansen met een slechtziende heeft ook zo zijn voordelen. Je zal dubbel attentief zijn waardoor je de danstechniek beter zal beheersen en onder de knie krijgen.
    2. Handige protocol
      1. Zeg wie je bent en wat je gaat doen (in het geval de lesgever geen gezamenlijke opdracht geeft)
      2. Hou de afstand tussen jou en je slechtziende danspartner zoveel mogelijk gelijk dit zal hen in staat stellen om de onderlinge verhoudingen per figuur onder de knie te krijgen
      3. Kijk regelmatig naar de handen van de slechtziende. Als de slechziende de leider is, dan dien je ten alle tijden te moeten inspelen op het verpakken van de handen, is de slechziende de volger, dan zal je een fractie voor op de seconde van de dans zijn of haar hand dienen te nemen.
      4. Laat weten wanneer je weg gaat
      5. Het vertrouwd dansen met een danspartner is wel handig, teveel wisselende danspartners kunnen in het begin voor heel veel fustratie zorgen bij de slechtziende, later wanneer de danser comfortabeler is zijn meer wisselende danscontacten zeker mogelijk
  1. Contact & tast

Sommige dansstijlen houden er een permanent lichaamscontact op na, het mooiste voorbeeld is de Antiliaanse en Braziliaanse Zouk waarbij men, indien men geen handcontact heeft, contact heeft met het bovenlichaam (denk maar aan de Argentijnse tango), de volledige armen (Wals), of contact met de knieen. Ook voeten naast elkaar, voor elkaar, kunnen een mooie indicator zijn, bv. heel vaak van toepassing bij de authentieke en urban kizomba.

  1. Sociaal:

We kwamen tot de conclusie, dat doordat men niet ziet, veel sociale connectie wordt gemist, daarnaast zorgt de maatschappij voor fysieke barrières, wat normaal is. Maar in het geval van slechtzien tov dans mist men hierdoor een groot gegeven. Het is alsof de slechziende in een andere eigen, en gesloten wereld leeft, dat vooral alleen is. Om een betere sociale connectie te hebben met de mensen die wel zien, raden we het volgende aan om erbij te horen: in onze huidige maatschappij hebben mensen nood aan een luisterend oor. Door een luisterend oor te zijn kunnen slechtzienden en blinden een belangrijke sociale rol op zich nemen: interesse tonen in de mensen hun verhaal, wie ze zijn, wat ze doen, wat hun passies en vreugdes zijn, maar ook hun moeilijkheden zal voor een band zorgen. Het zal de blinde in staat stellen om ook invulling te geven aan een maatschappelijke verantwoordelijkheid tov anderen. We hopen dat ze hiermee meer los gekoppeld worden van de eigen “ik” wereld en als mens kan groeien naar “een wij” gegeven.

Solo oefeningen of exclusief dansen

Covid-19 zorgde binnen de danswereld voor heel wat uitdagingen. Ook voor digitaal lesgeven aan blinden was dat het geval. Privélessen of digitaal lesgeven op solobasis kunnen in een zelfde configuratie worden ingezet.

In elke vorm zijn duidelijke aanwijzingen heel belangrijk, bv. 2 stappen naar links, 3 stappen achterwaarts.

Het gebruiken van de wandelstok is het handigste middel om om het even waar en hoe danstechnieken te gaan aanleren.

Voetenwerk met de stok als hulpmiddel

  • a. de stok als horizontale hulplijn. De voeten en het lichaam in nul positie t.o.v. het geluid.
  • b. 90° een handige indicatie naar links of rechts waarbij de stok zich in het midden tussen beide voeten bevind

Het gebruik van de wandelstok op de grond als begeleiding voor het uitzetten van 90 graden hoeken is een handige tool. Slechtzienden en blinden voelen zich veilig wanneer ze hun wandelstok in de buurt hebben. Het op de grond leggen van hun stok en zo de lijnen van linker en rechtervoet te gaan uitstippelen blijkt bij alle blinden met veel enthousiame te worden benut. Voelen met de voet, het plaatsen van graden. ….bv gebruik van de stok als rechte lijn: tenen en voorkant voet op de stok om op een rechte lijn te staan, 90 graden draaien wil zeggen dat de stok in het midden van beide voeten terecht komt (moeilijk om een constante van 90 graden aan te houden – 90 graden hoeken zijn vaak kleiner,  zelden een mooie rechte wals)

  • c. 180° of volledig gedraaid weggedraaid van het geluid
  • d. aangeven hoeveel passen naar voor of achter bv. tellen 1 linkervoet naar voor of 1 rechtervoet naar achter.
  • e. 2 tellen naar voor (voorbij de stok) of 2 tellen naar achter (voorbij de stok) door linkervoet voor, rechtervoet voor, linkervoet over, rechtervoet bijzetten en zelfde principe naar achter door linkervoet achter, rechtervoet achter, linkervoet over, rechtervoet over en bijzetten.
  • f. scenario 1, de danser verplaatst zich met gewicht op links of rechts of scenario 2, de danser verplaatst voeten naar links of rechts maar gewicht blijft in het centrum
  • g. enkele voorbeeld variaties bv. cumbia en chachacha
  • h. niet op 8 maar op 4 tellen naar links of naar rechts
  • i. Dansen tegen de muur voor schouderwerk en andere…. enkele mogelijkheden
    • een bodyrol maken is ook voor zienden niet altijd makkelijk. Een leuke oefening voor iedereen
      • Halve meter voor de muur gaan staan en de lichaamsdelen afzonderlijk gaan inzetten.
      • Hoofd tegen de muur, rollen naar de neus, rollen naar de kin, rollen naar de borstkas, rollen naar de buik, rollen van de bilspieren, zit en terug de zelfde oefening maar omgekeerd van beneden naar boven.
    • schouders naar voor en naar achter. Blinden hebben moeilijkheden bij dit gegeven, ipv voor en achter gaan ze opheffen en neerzetten. Daarbij komt vaak dat blinden hun hoofd niet helemaal recht houden. Loodrecht voor zich is bijna bij alle cases tot nu toe niet mogelijk. De muur kan hen een ruststand geven van het hoofd op een rechte manier, ipv lichtjes naar achter of voor gebogen, of naar links of rechts buigend. Bij alle cases is het vaak een combinatie van bv. hoofd naar achter en links, of hoofd naar voor en rechts neigend. Vermoedelijk zou deze motorische slechte houding kunnen worden vermeden worden indien men daar van in het begin (bij geboorte) of begin van de ziekte aandacht zou aan besteden.
    • Danstechnisch handige uitvalbasis voor voetenwerk wanneer de ene voet over de andere moet worden geplaatst of een kruisbeweging moet worden gemaakt.

Digitale lessen

Een digitale les in google teams. Een begeleider voor opstart (familie, vriend, of begeleider) kunnen helpen indien de slechziende in kwestie zelf google teams niet kan opstarten, maar initieel kunnen de meeste slechtzienden of blinden dat zelf. Voorbereiding is een must. Een proefaansluiting dient te worden voorzien net voor de les begint. Daarnaast dienen de deelnemers op voorhand te laten weten vanuit welke camera ze gaan werken.

  • Vaste computer
  • Laptop
  • Smartphone

Muziek en nawoordje

Als salsalerares gaf ik les aan nu al meer dan 3000 mensen, recentelijk kwam daarbij het lesgeven aan mensen met visuele beperking. 11 jaar graafde ik diep in de passen van de cubaanse salsa en creeërde ik voor mijn leerling dansers een eigen methodology gebaseerd op zeer technisch ondersteunende eigenschappen. Voetenwerk, armbeweging, houding…. de laatste 3 jaar kon ik mijn methodology verfijnen door les te geven aan mensen met visuele beperking. Mijn levensroeping “danslessen voor iedereen” werd een feit.

Meestal als men vraagt aan iemand wat is Salsa! Dan denken de meeste mensen onmiddellijk aan zuiderse danspasjes uit Cuba. Dansen in de zon met een gebronzeerde Cubaan of Cubaanse op een tropisch strand of in de oude straten van Havana op een zwoele avond overgoten met heerlijke cocktails. Wel juist! Zo is het helemaal. Wie naar Cuba reist wordt vanaf aankomst ondergedompeld in een wereld vol muziek, plezier, blijde gezichten en heel veel dans. Het is nog maar recentelijk dat ik eindelijk de grote lijnen begon te zien betreft de immense muziekrepertoire op de Caraïbische eilanden. Net zoals Salsa wordt gelinkt met Cuba en natuurlijk het zusje Puerto Rico, kent iedereen de Reggae uit Jamaica, maar met mijn laatste reis naar Guadeloupe drong het plotseling als een verheldering bij mij door, dat nu werkelijk alle eilanden van de Caraïben overgoten worden niet alleen met rum, maar met een immens pallet aan muziekgenres. Dans wordt onlosmakend gekoppeld aan muziek. Het ene kan niet zonder het andere. Blinden en slechtzienden hebben in hun leven minder mogelijkheden tot het maken van plezier en het beleven van zintuigelijke genotsprikkels. Muziek kan hen een levensvreugde geven dat kan worden ingezet zelf tot op hoger niveau dan de ziende danser. Daarom dat de juiste muziekkeuze en het doorgeven van goede muziek een belangrijke invulling kan geven aan hun leven in private hobbysfeer.